სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულება საქართველოში, დაბა აბასთუმანში, მთა ყანობილზე, ზღვის დონიდან 1700 მ, თბილისიდან 200 კმ-ის დაშორებით.

ობსერვატორიის სამეცნიერო კვლევების ძირითადი მიმართულებებია გალაქტიკების, ვარსკვლავების, მზის ფიზიკის, მზის სისტემის ცთომილების და დედამიწის ზედა ატმოსფეროს შესწავლა.

istoria

ობსერვატორია დაარსდა 1932 წლის 28 თებერვალს, პროფესორ ევგენი ხარაძის თაოსნობით და პირველი სამთო ასტროფიზიკური ობსერვატორიაა ყოფილ საბჭოთა კავშირში. 1934 წელს ამ ობსერვატორიაში დაიდგა კარლ ცეისის ფირმის 40 სმ-იანი ტელესკოპი (რეფრაქტორი). იმავე წელს აბასთუმნის ობსერვატორია აირჩიეს წყნარი ოკეანის ასტროფიზიკური ასოციაციის წევრად.

1936 წელს აბასთუმანში პირველად ჩამოდის უცხოელ ასტრონომთა ჯგუფი, პროფესორ მენზელის თაოსნობით.

აბასთუმნის ობსერვატორიაში 1942 წელს ქართველი ასტრონომის გიორგი თევზაძის მიერ აღმოჩენილ იქნა მანამდე უცნობი, ორი ახალი კუდიანი ვარსკვლავი „კომეტა“, რომელთაც ეწოდა „კომეტა 1942 თევზაძე 1“ და „კომეტა 1942 თევზაძე 2“. ეს აღმოჩენა წარმოადგენდა პირველ ასტრონომიულ აღმოჩენას, რომელიც ქართველის მიერ იყო შესრულებული. ამ აღმოჩენის გამო წყნარი ოკეანის ასტრონომიულმა კორპორაციამ სან-ფრანცისკოში გამართულ საერთაშორისო ასტრონომთა ყრილობაზე გიორგი თევზაძე დააჯილდოვა „ჟოზეფ დონოჰოეს“ მედლით და სამკერდე ნიშნით.

1954 წელს, ობსერვატორიაში დაიდგა 70 სმ-იანი მენისკური ტელესკოპი. 1957 წლიდან ამოქმედდა დედამიწის პირველ ხელოვნურ თანამგზავრზე დაკვირვების სადგური, ორი წლის შემდეგ კი ექსპლუატაციაში შევიდა ყანობილის მთიდან აბასთუმნამდე გაჭიმული საბაგირო გზა.

1961 წელს, ასტრონომმა რ. კილაძემ პირველმა გაზომა სატურნის რგოლების სისქე, ხოლო 1974 წელს მანვე პირველმა შეამჩნია პლანეტა მერკურის ატმოსფერო, ხოლო ა. ჭურაძემ აღმოაჩინა პირველი ზეახალი ვარსკვლავი გალაქტიკაში NGC 3389.

1932-1933 წლებში აბასთუმნის ობსერვატორია იყო უშუალოდ საქართველოს სსრ განათლების სახალხო კომისარიატის გამგებლობაში; 1934-1935 წლებში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაქვემდებარებაში; 1936-1940 წლებში - სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის, ხოლო 1941 წლიდან იყო საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის სისტემის შემადგენლობაში.

ობსერვატორია 2007 წლიდან ინტეგრირებულია ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტთან და იწოდება, როგორც „ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ევგენი ხარაძის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია“. ობსერვატორიის დირექტორია მაია თოდუა. ობსერვატორიას აქვს საგამომცემლო ბაზა, სადაც 1961 წლიდან ყოველწლიურად გამოიცემა „ასტრონომიული კალენდარი“ და „ობსერვატორიის ბიულეტენი“.

აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის თბილისის განყოფილება (1986 წლამდე - ლაბორატორია) - აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის ასტუქტურული ქვედანაყოფი თბილისში. დაარსდა 1967 წელს. მისი დანიშნულებაა შეასრულოს ობსერვატორიის ფუნქციონირებისა და იქ ახალი ტექნიკის გამოყენებისათვის აუცილებელი ოპერატიულ-მექანიკური, საკონსტრუქტორო, გამოთვლითი და სხვა სამუშაოები, რომელთა შესრულება თვით ობსერვატორიაში, მთა ნაყოფილზე, მოუხერხებელია. დააჩქაროს ობსერვატორიაში მიღებულ დაკვირვებათა დამუშავება და შედეგების დასასტამბავად მომზადება. თსუ ასტრონომიულ კათედრასთან თანამშრომლობით ხელი შეუწყოს ასტრონომთა მაღალკვალიფიციური კადრების მომზადებას. გააადვილოს ობსერვატორიის აუცილებელი შემოქმედებით-ორგანიზაციული კონტაქტი ფიზიკურ, მათემატიკურ, მართვის სისტემების ინსტიტუტებთან და სხვა ორგანიზაციებთან.

განყოფილებას აქვს მზის სისტემის ფიზიკური კვლევის ლაბორატორია, ასტრონომიული ხელსაწყოთმშენებლობის ქველაბორატორია ოპტიკურ-მექანიკური სახელოსნო. აქვეა თეორიული ასტროფიზიკური განყოფილებაც.